Wat betekent waterinfiltratie (WIS) voor weidevogels en zijn er keurmerken voor WIS? Is waterinfiltratie de enige maatregel tegen bodemdaling en wat betekent een hoger grondwaterpeil voor de bedrijfsvoering? Zomaar wat vragen die voorbijkomen in de zoektocht naar haalbare maatregelen voor de opgaven op het gebied van bodemdaling, broeikasgassen en biodiversiteit. We hebben een aantal informatiebronnen op een rijtje gezet.
Sinds 2019 doet het Nationaal Onderzoeksprogramma Broeikasgassen Veenweiden (NOBV) onderzoek op verschillende locaties in Nederland naar broeikasgassen, bodemdaling en andere bodem- en wateraspecten. Doel is om zicht te krijgen op welke maatregelen in welk type veen welk effect hebben op bodemdaling en broeikasgassen, en met welke meetmethoden. In onze regio is dat in Zegveld, Lange Weide en ook in Vlist, waar afgelopen zomer een meetsite is ingericht door het NOBV. Op deze locatie wordt gemeten aan broeikasgasuitstoot uit het veen en de beweging van de veenbodem. In de Vlist wordt gemeten op een locatie met en zonder waterinfiltratiesysteem (WIS). Door WIS zullen de grondwaterstanden in met name de zomer hoger zijn, de verwachting is dan ook dat dit zorgt voor minder bodemdaling en minder uitstoot van broeikasgassen. Of dit werkelijk zo is, zal na enkele jaren meten duidelijk zijn. Het NOBV plaatst meer meetsites, ook om te meten aan nog meer verschillende bodemdalingremmende maatregelen, natte teelten (zoals in Ankeveen bijvoorbeeld naar lisdodde) en ook op natte natuurlocaties.
Valuta voor Veen is een regionaal systeem voor CO₂-compensatie, door de uitstoot van het veenweidegebied te beperken. Met vernattingsmaatregelen in veenweidengebieden wordt de uitstoot van CO2 verminderd. Deze vermindering van CO2-uitstoot kan worden verkocht in de vorm van CO2-certificaten aan bedrijven, overheden en personen die op vrijwillige basis hun CO2-uitstoot willen compenseren. Na een initiatief in Friesland, is in september door boeren in de Alblasserwaard een voorstel ingediend bij de stichting Nationale Koolstofmarkt op basis van pompgestuurde waterinfiltratie.
Geen drains, maar tunnels om ondergrondse irrigatie te realiseren. Deze moldrains, bedacht door melkveehouder Joost Samsom uit Wilnis, zijn mogelijk een duurzaam alternatief voor drainslangen. Bij de aanleg van een ‘gewoon’ waterinfiltratiesysteem, liggen er pvc buizen of biodrains in de grond om water te kunnen infiltreren in het perceel. In de pilot moldrains maakt de draineermachine, die Samson zelf heeft ontwikkeld, als een mol ondergrondse gangen. Deze staan in verbinding met de sloot, zodat het water erin en uit kan stromen. Via een onderwatercamera kunnen de onderwatergangen geïnspecteerd worden. Doel van de pilot is om met meerdere boeren bij verschillende waterstanden en grondsoorten onderzoek te kunnen doen. Ook in het werkgebied van De Stichtse Rijnlanden gaan twee agrariërs bij Oudewater experimenteren
Kun je blijven boeren onder natte omstandigheden? Op de Hoogwaterboerderij van KTC Zegveld wordt op ruim 50 ha een vergelijking gemaakt van de effecten bij een lage (als referentie) en hoge grondwaterstand, met verschillende koeienrassen (Holstein en Jersey). Voor de bedrijfssystemen met een hoge grondwaterstand is het streven een grondwaterstandstand van 20 centimeter beneden maaiveld, omdat volgens de huidige inzichten dat voor minimale uitstoot van broeikasgasemissies (CO2, methaan en lachgas) uit de veenbodem zorgt. Komende jaren gaat blijken of dit klopt en wordt onderzocht wat het effect van een hoge waterstand is op de bodem, graskwaliteit en -kwantiteit, diergezondheid en biodiversiteit. En vooral: wat die effecten betekenen voor de economie van het melkveebedrijf.
Sinds 4 augustus 2021 is er een KIWA beoordelingsrichtlijn voor ‘Buisdrainage met Veenweideinfiltratie en procescertificatie’ (BRL1411). De beoordelingsrichtlijn stelt eisen aan het ontwerp, de aanleg en nazorg van systemen voor Buisdrainage of Veenweideinfiltratie. Hiermee moet rekening worden gehouden bij het uitwerken van drainplannen als het gaat om o.a. de afstand tussen drains en toezicht op de kwaliteit van de aanleg. Maar ook bij de opdracht aan draineurs (werken conform richtlijn). Collectief Rijn, Vecht en Venen heeft in juli 2021, na aanleg van WIS, een proef-audit mogelijk gemaakt voor de draineur.
Klei aanbrengen in veenbodems is een manier om bodemdaling, broeikasgas- en CO2-emissie op veengrond te beperken, onafhankelijk van het waterpeil. Lutumdeeltjes uit klei hechten zich namelijk makkelijk aan organische stof zoals veen (dat vooral uit onverteerde plantenresten bestaat), en beschermen zo het veen tegen afbraak. Experimenten van Proeftuin Trots op de Krimpenerwaard laten veelbelovende resultaten zien. Ook over de toepassingsmogelijkheden met bestaande machines. Laboratoriumonderzoek naar het effect van klei-inmenging op veenafbraak laat zien dat 7 van de 8 kleisoorten (rivier- en zeeklei) veenafbraak met wel 15 tot 60% remmen! Logistiek is klei in veen nog wel een uitdaging, ook in combinatie met CO2-reductie. In polder de Ronde Hoep willen enkele boeren deze maatregel gaan verkennen. Ook in Groot Wilnis Vinkeveen loopt een pilot.
Drukdrainage is inzetbaar voor verschillende doeleinden. Als bodemdalingremmende maatregel is de meest bekende. Aan de toepassing ervan voor weidevogelbeheer wordt echter niet meteen gedacht, terwijl het kansen biedt voor weidevogels Door een hogere grondwaterstand in te stellen, bijvoorbeeld tussen de 20 en 30 centimeter onder maaiveld, wordt voedsel (o.a. wormen) voor de vogelsnavels beter bereikbaar en groeit de vegetatie langzamer. Hierdoor krijgen bloemen en kruiden meer kans, wat ook goed is voor insecten (kuikenvoedsel). Bovendien wordt de grassnede opener en slaat deze minder snel plat. Voor percelen die laat gemaaid worden kan dit een voordeel zijn. Heeft een perceel greppels of een natuurlijke laagte, dan kan de verhoogde grondwaterstand voor plas-drassituaties zorgen. Deze zijn per definitie aantrekkelijk en goed voor de weidevogels, ook weer vanwege de voedselbeschikbaarheid. Drukdrainage biedt ook nog landbouwkundige voordelen omdat de drukdrains het grondwaterpeil ook (tijdelijk) versneld weer kunnen laten dalen. Hierdoor kan er voor of na de periode van grondwaterstijging bemest, gemaaid of beweid worden (meestal na het weidevogelseizoen).
