Afronden en vooruitkijken in Spengen
Op 7 oktober jl. is op feestelijke wijze de 5-jarige ‘Bedrijvenproef Spengen; sturen met grondwater’ afgerond. Dit eerste échte actieve waterinfiltratieproject in de praktijk, is een mooi voorbeeld van succesvolle samenwerking tussen boeren en waterschap HDSR. Een leer- en experimenteertraject voor alle betrokkenen; de boeren, draineurs, adviseurs, installateurs, het agrarisch collectief, waterschap, gemeente en provincie. Dat benadrukte ook Mirjam Sterk, gedeputeerde van Provincie Utrecht die bij de feestelijke bijeenkomst aanwezig was.
Sterk staaltje gebiedsgericht werken
Vanaf de start van de proef in 2016 laat Spengen zien wat in brede samenwerking gerealiseerd kan worden. De bedrijvenproef was innovatief voor boeren en waterschap. Zowel qua samenwerking als techniek. Het waterschap en de boeren zijn samen de zoektocht om bodemdaling af te remmen aangegaan, zonder vooraf alles te (willen) weten.
Leren door te doen met pioniers die stappen durven zetten en investeren in toekomstperspectief voor de polder. De actieve waterinfiltratiesystemen zijn in de proef doorontwikkeld en er is veel gemeten en ervaren in de praktijk. “Deze proef laat zien wat voor kennis en expertise er in de agrarische sector zit die we echt kunnen gebruiken. Juist die kennis uit de polder kunnen we benutten voor nieuwe opgaven zoals waterkwaliteit en stikstof. Het gebiedsgericht werken is hier al uitgevonden.” aldus gedeputeerde Mirjam Sterk. Ze overhandigde een bord dat de kracht van innovatie en samenwerken symboliseert.
De Boer aan het Roer voor toekomstperspectief
De proef betekent niet het einde van de samenwerking aan de toekomst van de polder, maar smaakt juist naar meer. Met de pilot ‘De Boer aan het Roer’ die in 2022 is gestart, willen de boeren in de polder Spengen met elkaar invulling geven aan meer maatschappelijke doelen als waterkwaliteit, stikstof, broeikasgassen. De boeren in Spengen doen dit met betrokken overheden en organisaties om zo een toekomstperspectief te krijgen, gedragen vanuit de realiteit van de praktijk.
Resultaten van de proef
Het idee van de bedrijvenproef: het hoger houden van de grondwaterstand in droge perioden door water in het veen te infiltreren, is gelukt. Daarom is de verwachting dat een remmend effect op de bodemdaling te vinden is. De meetreeks aan bodemhoogte is nog te kort en wordt daarom voortgezet tot 2026.
Lees meer: Eindrapportage Sturen met Grondwater – Bedrijvenproef Spengen 2017-2021
Grote belangstelling voor brede kennissessie Spengen en Lange Weide
Vernattingsmaatregelen op veen in de praktijk, hoe pakken die uit? Op 18 mei 2022 presenteerde waterschap Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden in Woerden de resultaten en bevindingen in de polders Spengen en Lange Weide. De ‘bedrijvenproef Sturen met grondwater Spengen’ is koploper in de aanleg van actieve waterinfiltratiesystemen (WIS). In de toekomstbestendige polder Lange Weide gaat het om een polderbreed waterinfiltratiesysteem met dynamisch peilbeheer.
Meerdere jaren meten, monitoren en in de boerenpraktijk ervaren wat de effecten van WIS zijn op grondwaterstand, bodemdaling, draagkracht, bodemconditie, bodemvocht, ecologie, weidevogelbeheer en biodiversiteit: het leverde inzichten én nieuwe vragen op. De ruim 90 aanwezigen uit de wereld van onderzoek en wetenschap, adviesbureaus, agrarische collectieven, waterschappen en provincies, kregen na afloop de onderzoeksrapporten mee.
Pionieren en kennis delen
“Spengen en Lange Weide zijn voorbeelden van een polderbrede aanpak van de grote opgaven waar de veenweidengebieden voor staan”, stelt Bert de Groot van het waterschap. “Het laat zien hoe agrariërs, waterschappen en overheden intensief hebben samengewerkt. Kennis delen, lef hebben, dingen durven en elkaar de ruimte geven. In Spengen en Lange Weide zijn de boeren met het waterschap deze uitdaging aangegaan. Dat is samenwerken aan een duurzame toekomst voor de veenweiden!
Inzichten en vragen
Een praktijkproef levert inzichten, maar ook vragen op. Bij de boeren, maar ook bij Jantine Hoekstra (adviseur hydrologie), Annette van Schie (projectleider veenweiden) en Harm de Jong (adviseur hydrologie en waterkwaliteit) van het waterschap. Verrassingen in het veld als het gaat om metingen van bijvoorbeeld de bodemdaling. “Door de bodemhoogte vier keer per jaar te meten zagen we dat de bodem jaarrond wel 10 centimeter kan bewegen. Dat had ik niet verwacht”, aldus Jantine Hoekstra. Maar ook de praktische kanten in het gebruik. Een goede sturing van de grondwaterstand vraagt de nodige aandacht en zorg van de boer om optimaal en efficiënt te kunnen sturen. Voor Annette van Schie alleen maar meer reden voor verdere doorontwikkeling van de systemen.
Rene Faber (gebiedscoördinator Coöperatie Rijn, Vecht en Venen) heeft twee jaar geprobeerd om specifiek de grondwaterstand te sturen voor weidevogels, als een proef binnen de bedrijvenproef. “Verwachtingen, bijvoorbeeld ten aanzien van indringingsweerstand van de toplaag, bleken anders uit te pakken. Waar zit dat in? Daar ben ik wel benieuwd naar.”
Harm de Jong is blij dat de grondwaterstanden in Lange Weide flink hoger blijven door de waterinfiltratie. “Daar doe je de proef voor. We weten dat het niet altijd overal goed werkt. In Lange Weide lijkt de bodem heel goed doorlaatbaar te zijn. Ik ben heel benieuwd wat dit doet met de bodemhoogte en dat ook nog eens in combinatie met dynamischer peilbeheer”.
Ook Douwe Jonkers, Programmamanager Veen bij het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), benadrukte het belang van praktijkproeven; draagvlak bij de doelgroep- de agrariërs- is voorwaarde voor structurele samenwerking in veenweidengebiedsprocessen.
Bekijk de rapporten
De rapporten van de onderzoeken zijn ook te downloaden:
- Spengen: Ervaringen boeren en waterschap vijf jaar pionieren in polder Spengen – HDSR.
- Lange Weide: Waterinfiltratie en dynamisch peilbeheer werken in Toekomstbestendige polder Lange Weide bij Driebruggen – HDSR
- Weidevogelproef: Eindrapportage Experiment drukdrainage en weidevogels in de polder Spengen
Excursies voor en door boeren: polderkarren
In het samenwerkingsverband Klimaatslim Boeren op Veen lopen inmiddels nog vijf polderprocessen. Er is veel belangstelling, zowel vanuit projectleiders van gebiedsprocessen, als vanuit de boeren. Voor deze laatste groep organiseert Klimaatslim Boeren op Veen excursies; polderkarren langs 3 bedrijven die met bodemdalingremmende maatregelen aan de slag zijn.
De Boer aan het Roer van start
Met alles wat er van agrariërs wordt gevraagd op het gebied van bodemdaling, biodiversiteit, waterkwaliteit en emissies, is het steeds belangrijker om je eigen toekomstplan in beeld te hebben. Waar liggen kansen en wie of wat is ervoor nodig om daarmee aan de slag te gaan? De startbijeenkomst in Wilnis was een eerste échte ontmoeting tussen alle betrokkenen, na de verkennende keukentafelgesprekken met melkveehouders in Spengen en Bovenkerkerpolder, eind vorig jaar.
Deze avond, onder leiding van Bert de Groot (heemraad van HDSR en voorzitter van de stuurgroep Klimaatslim Boeren op Veen) was bedoeld om kennis te maken, het hoe en wat van De Boer aan het Roer toe te lichten en te proeven aan de aanpak om tot een concreet toekomstbeeld te komen. Daarvoor schetste Bram Bos, (senior-onderzoeker systeeminnovaties bij Wageningen Livestock Research) vanuit een eerder doorlopen ontwerpproces de processtappen en deelde hij inzichten en ervaringen. De Boer aan het Roer gaat om maatwerk per polder en een zorgvuldige aanpak. Met de deelnemers wordt daar een vervolgafspraak voor gepland.
Meer weten over de Boer aan het Roer?
Neem contact op met projectleider Caroline van de Veerdonk via Caroline.van.de.Veerdonk@hdsr.nl
Bram Bos, senior-onderzoeker systeem- innovaties bij Wageningen Livestock Research
Bedrijvenproef Spengen genomineerd voor beste Overheidsinnovatie van 2021
Op dit moment strijden er nog 41 kanshebbers om de titel ‘Beste Overheidsinnovatie van het Jaar 2021’, waaronder Bedrijvenproef Spengen! De jury gaat samen met de partners hard aan de slag om in de eerste week van september (eind van week 35) bekend te kunnen maken welke tien innovaties meedingen naar één van de drie finaleplekken.
De verkiezing heeft tot doel de meest toonaangevende overheidsinnovaties een podium te bieden, kennis uit te wisselen en ter inspiratie te dienen voor overheidsorganisaties en overheidsmedewerkers. Juryvoorzitter en burgemeester van Den Haag Jan van Zanen begeleidt de jury en de voorselectie commissie in hun zoektocht naar de beste overheidsinnovatie en zal de winnaar bekendmaken tijdens de uitreiking van de Overheidsawards op 18 november in de Ridderzaal.
De Verkiezing Beste Overheidsorganisatie van het Jaar is een initiatief van de Vereniging voor OverheidsManagement (VOM) en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). De VOM organiseert de Overheidsawards in samenwerking met: ICTU, Interprovinciaal Overleg (IPO), NEderlandse Norm (NEN), Netwerk Publieke Dienstverleners (NPD), Unie van Waterschappen (UvW), Vereniging voor Bestuurskunde (VB), Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Binnenlands Bestuur, Ordina en Publiek Denken.
Nog nooit eerder werd deze verkiezing georganiseerd. Welke genomineerde innovatie pakt de titel en wordt de allereerste winnaar van de Verkiezing Beste Overheidsinnovatie van het Jaar?
Pilot Meije laag: excursie naar Spengen op 24 september 2020
Om toch eens in de praktijk te kijken hoe allerlei druksystemen werken, toog een groep van ca. 12 boeren uit Bodegraven e.o. richting Spengen. In Spengen worden verschillende systemen getest. Op het eerste adres was een systeem te zien op netstroom, op het tweede adres op zonne-energie en op het derde adres op windenergie. Enthousiast vertelden de boeren uit Spengen over hun systeem, vaak ook deels door henzelf uitgedacht en vooral vaak door hen geoptimaliseerd.
Zo werd een gevoelig vlottertje toch vervangen door een iets minder nauwkeurig exemplaar, waardoor dit systeem minder storingsgevoelig werd. Een digitale presentatie van deze systemen kan via deze link worden ingezien.
Op alle locaties zijn meetpunten aanwezig. Door verschillende metingen bij elkaar te voegen wordt inzichtelijker wat de effecten zijn van waterinfiltratiesystemen. Zo blijft Spengen een mooi leerproces voor andere initiatieven, want nog niet alle resultaat van metingen is al te verklaren. Het is nu aan de groep boeren uit Bodegraven e.o. om te bekijken welk systeem/of combinatie van systemen mogelijk op hun bedrijf zou gaan passen.
Drukdrainage op zonne-energie in Spengen
HDSR bericht over nieuwe innovatie bij de bedrijvenproef in Spengen.
Bron: HDSR
Onlangs is er weer een mijlpaal bereikt bij de bedrijvenproef Sturen met grondwater in Spengen. Agrariër Klaas Hoogendoorn is de laatste deelnemer van de proef die zijn onderwaterdrainage heeft uitgebreid met drukdrainage. Bijzonder is dat zijn systemen draaien op zonne-energie. Het was een hele zoektocht om dit innovatieve systeem op zonne-energie ook echt in de praktijk te brengen.
Werking drukdrainage
Vanaf 2018 draaien in Spengen al elf drukdrainages op netstroom, één drukdrainage op windenergie en nu nog eens twee op zonne-energie. Met drukdrainage wordt actief water in of uit een ton gepompt. Op deze ton is de onderwaterdrainage aangesloten. Dat is een stelsel van ondergrondse buizen in het land waar water in zit. Door met de waterhoogte in de ton te variëren loopt het water in droge perioden vanuit de ton via de buizen de bodem in en in natte perioden omgekeerd. Op deze manier wordt de veenbodem, die te vergelijken is met een spons, vochtig gehouden om de bodemdaling te remmen.
Enthousiaste agrariër
Hoogendoorn: ”Ik ben begonnen met onderwaterdrainage. Dan staan de buizen rechtstreeks in verbinding met de sloot. Dit werkt al boven mijn verwachting. De veenbodem van mijn land blijft nu vochtig. Met de uitbreiding naar een drukdrainagesysteem hoop ik nog gerichter de grondwaterstand te kunnen sturen. De zonnepanelen zijn zelfs gekoppeld aan een accu. Dat is geen overbodige luxe: na de extreem droge zomer van 2018 bleek uit de meetgegevens van het waterschap dat de pompen zelfs ’s nachts moesten draaien. Op één perceel met onderwaterdrainage werk ik voorlopig nog niet met drukdrainage. Zo kunnen we straks mooi de effecten van onderwaterdrainage én drukdrainage vergelijken”.
Boeren en waterschap innoveren samen
‘In deze proef werken zeven boeren en het waterschap al een paar jaar nauw samen. “Ook nu hebben we samen naar een geschikt zonnesysteem gezocht”, aldus projectleider Annette van Schie van het waterschap. Hoogendoorn bevestigt dat: ”Voor mij is het belangrijk dat het werkbaar moet zijn. Ik hoef nu maar één knopje om te draaien en het systeem pompt in droge periode water uit de sloot in de ton. In natte perioden zet ik de knop om, zodat het water uit de ton in de sloot wordt gepompt. Een goede timing is wel van belang. Dat ga ik ervaren, want dat hoort bij een innovatieve proef”, aldus Hoogendoorn.
Meer informatie over de bedrijvenproef in Spengen is te vinden via deze link.
In het Innovatie Programma Veen (IPV) wordt ook gewerkt met drukdrainage op de percelen van Elmer Kramer in Assendelft. Het laatste nieuws over deze pilot is te lezen via deze link.
In totaal zijn er zes pilots in Nederland gestart om de impact van drukdrainage te kunnen meten.
Bedrijvenproef Spengen: Sturen met grondwater
Sturen met grondwater is een innovatie die zich richt op actief grondwaterbeheer bij agrarische bedrijven in het veenweidegebied. De basisgedachte is dat de agrariër de grondwaterstand actief stuurt in de tijd en per perceel, los van het polderpeil. De bedrijvenproef in Spengen is de eerste bedrijvenproef Sturen met grondwater. Aan de proef doen zeven agrariërs in deze polder mee. De proef […]
