Bij de start van de aanleg van waterinfiltratie bij 21 agrariërs in de polders bij Vlist, is over dit bijzondere polderproces een Netvlist-serie gemaakt. Daarin komen de verschillende invalshoeken bij een dergelijk proces in beeld en vertellen deelnemers en betrokkenen over hun ervaringen.
In deze laatste, 7e aflevering, zoomen we in op het totale proces; van idee, tot plan, uitvoering en vervolg.
In veel veenweidepolders zijn melkveehouders aan de slag met waterinfiltratie (WIS) om de bodemdaling af te remmen. Ook worden experimenten gestart met klei in veen, greppelinfiltratie en moldrains. En op de hoogwaterboerderij van KTC Zegveld wordt onderzocht wat ‘boeren bij hoog water’ betekent voor boer, koe, bodem, biodiversiteit en meer.
Voor boeren (maar ook anderen die beroepsmatig bij polderprocessen betrokken zijn), die willen zien, horen en ervaren wat bodemdalingremmende maatregelen in de praktijk betekenen, organiseren we excursies. Tussen 10.00 en 15.00 polderkarren we op één dag langs 2 locaties met als vast onderdeel de Hoogwaterboerderij in Zegveld. Dit combineren we dan met een bezoek aan een polder voor ervaringen met klei in veen, greppelinfiltratie of moldrains.
Bij minimaal 10 (en max 20) personen organiseert Klimaatslim Boeren op Veen kosteloos een dag polderkarren. Spelen er in jouw polder gebiedsplannen, is er interesse in WIS en wil je samen met anderen kennis opdoen? Wil je met een groep Polderkarren? We organiseren dat op aanvraag.
Vitale landbouw is een van de thema’s waarmee de agrariërs in de Ronde Hoep aan de slag zijn. Binnen dat thema heeft de ‘bouwsteengroep Vitale Landbouw’ uitgebreid onderzocht hoe agrariërs rendabel kunnen extensiveren binnen de bestaande bedrijfsopzet. Want voor behoud van omzet met minder dieren per ha, is meer land per bedrijf nodig. Echter, land aankopen/huren zorgt doorgaans niet voor een lagere kostprijs. Bovendien heeft onderzoek van PPP-Agro Advies in Zuid-Holland aangetoond dat extensiveren economisch niet aantrekkelijk is ten opzichte van intensiveren. Wat kan dan wel?
Boeren en provincie zagen een kans! Omdat de provincie al eerder grond had aangekocht ten behoeve van het gebiedsproces de Ronde Hoep, maar gebruik daarvan nog niet was vastgesteld, is besloten om de grond tijdelijk te verpachten aan de boeren. Vanuit de bouwsteengroep is dit aangegrepen als kans om ervaring op te doen met een andere manier van uitgeven van de grond. Die bovendien meer aansluit bij de doelstellingen van het gebied, zoals in het plan van aanpak van het gebiedsproces is vastgelegd. Dit betekende voor de provincie een grote ommekeer in het uitgeven van pachtgrond en de uitvoering daarvan. Door met elkaar in gesprek te blijven, zijn de agrariërs en de provincie tot een oplossing gekomen die uitvoerbaar is, wettelijk klopt en eerlijke kansen biedt:
Inmiddels zijn in februari 2023 de gronden vergund en loopt het zoals afgesproken. De onderbouwing van de pachtprijs, de voorwaarden en de procedure zoals die nu heeft plaatsgevonden, worden uiteraard nog geëvalueerd. Om te leren en mogelijke verbeterpunten te benoemen, voor toekomstige soortgelijke uitgiften van gronden. In de Ronde Hoep zelf, maar ook als leerzaam traject voor andere polders waar mogelijkheden liggen met grond.
De keukentafelgesprekken met de boeren zijn afgerond. Het gaat dan om 19 gesprekken met ruim 90% van de grondeigenaren. Naast de kansen voor bodemdalingremmende maatregelen en grondzaken, zijn andere thema’s besproken die de boeren raken. Zoals hun zorgen, wensen en ideeën rondom managementmaatregelen stikstof, versterken biodiversiteit en waterkwaliteit en -beheer. Nu is het tijd voor de volgende fase: met alle betrokken partijen de toekomstbestendige maatregelen, kansen en voorwaarden te verkennen. Wat wel en wat niet?
Kernthema voor de boeren in de Nieuwe Keverdijksepolder is (net als voor andere boeren in andere polders) het economisch en ecologisch volhoudbaar verdienmodel voor agrarisch ondernemers. Hoe kunnen bestaande bedrijven toekomstbestendig worden gemaakt en welke kansen liggen er in het gebied? Een extra uitdaging in de Nieuwe Keverdijksepolder is de parallel lopende kavelruil.
Komende periode werken de boeren, samen met agrarisch collectief Noord-Holland Zuid, Waterschap Amstel, Gooi en Vecht en Provincie Noord-Holland, aan een polderplan en -financiering.
Het is zover! Afgelopen maart is bij elf boeren in de Meijepolder Laag gestart met de aanleg van een waterinfiltratiesysteem op 281 ha. Een belangrijke bodemdalingremmende maatregel die wordt gecombineerd met de herprofilering van de Dwarswetering. Door deze hoofdwatergang te herprofileren, wordt de waterberging vergoot, de opstuwing en de wateroverlast verkleind en de biodiversiteit en de waterkwaliteit verbeterd. Hierbij wordt ongeveer 2,5 km natuurvriendelijke oevers in de Dwarswetering aangelegd. Ook worden een aantal bruggen en bijbehorende landhoofden aangepast en/of verwijderd.
Om de grondwaterstanden het jaar rond op niveau te houden, is het WIS-systeem ten opzichte van eerdere projecten gericht op bodemdaling, geoptimaliseerd. Met behulp van een pompput, een drainagesysteem, zonnepanelen en een geavanceerde aansturingsapp kunnen de boeren jaar rond de grondwaterstand op hun perceel instellen. Dit zorgt voor een vermindering van de bodemdaling en draagt bij aan de CO₂ reductie. Een technisch hoogstandje, dat in deze polder wordt getest, gemonitord en eventueel doorontwikkeld wordt. Naast dit innovatieve systeem, wordt op initiatief van de deelnemers ook grote delen van de polder gescand op veeneiken die al eeuwen in de bodem zitten. Veeneiken zijn boomstronken die veel voorkomen in de veenbodems. Ze zijn soms wel duizenden jaren oud en zeer goed geconserveerd en heel hard. Daarom wordt het drainage plan aangepast op de scan en de ligging in de bodem. Zo hoeft er niet onnodig gegraven te worden in de polder en blijft het veen beter behouden.
De komende maanden/jaren wordt WIS op alle voor WIS geschikte percelen in de Meijepolder aangelegd. Op de hoger gelegen klei rug wordt geen WIS aangelegd. Wel is er een stop tijdens het broedseizoen van de weidevogels. Het waterschap monitort de effecten op het grondwater en bodemdaling tijdens de uitvoering van het project en enkele jaren daarna. In dit project wordt specifiek onderzoek gedaan naar de extra watervraag van het infiltratiesysteem. Daarnaast gaan deelnemers met elkaar aan de slag over aanvullende maatregelen op het gebied van bemesting, beweiding en broeikasgasreductie in de eigen bedrijfsvoering.
Het bottom-up initiatief van de agrariërs in Meijepolder Laag en de agrarische natuurvereniging de Parmey kan rekenen op support en financiële steun van de overheid. Subsidie voor deze pilot wordt grotendeels uit de impulsgelden van het Klimaatakkoord betaald. Daarnaast investeren de boeren, Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, de provincie Zuid-Holland en de ANV in biodiversiteitsmaatregelen, monitoring en duurzame bedrijfsvoering.
Pilots voor kennisontwikkeling, samenwerking met inwoners, bedrijfsleven en medeoverheden en participatie in onderzoeks- en overlegorganen ten behoeve van bodemdalingremmende maatregelen en waterkwaliteit ….
Lees in het voortgangsrapport hoe waterschap Amstel, Gooi en Vecht de afgelopen 3 jaar concreet aan de slag is geweest met het Actieprogramma Aanpak veenweiden.
Op 7 oktober jl. is op feestelijke wijze de 5-jarige ‘Bedrijvenproef Spengen; sturen met grondwater’ afgerond. Dit eerste échte actieve waterinfiltratieproject in de praktijk, is een mooi voorbeeld van succesvolle samenwerking tussen boeren en waterschap HDSR. Een leer- en experimenteertraject voor alle betrokkenen; de boeren, draineurs, adviseurs, installateurs, het agrarisch collectief, waterschap, gemeente en provincie. Dat benadrukte ook Mirjam Sterk, gedeputeerde van Provincie Utrecht die bij de feestelijke bijeenkomst aanwezig was.
Vanaf de start van de proef in 2016 laat Spengen zien wat in brede samenwerking gerealiseerd kan worden. De bedrijvenproef was innovatief voor boeren en waterschap. Zowel qua samenwerking als techniek. Het waterschap en de boeren zijn samen de zoektocht om bodemdaling af te remmen aangegaan, zonder vooraf alles te (willen) weten.
Leren door te doen met pioniers die stappen durven zetten en investeren in toekomstperspectief voor de polder. De actieve waterinfiltratiesystemen zijn in de proef doorontwikkeld en er is veel gemeten en ervaren in de praktijk. “Deze proef laat zien wat voor kennis en expertise er in de agrarische sector zit die we echt kunnen gebruiken. Juist die kennis uit de polder kunnen we benutten voor nieuwe opgaven zoals waterkwaliteit en stikstof. Het gebiedsgericht werken is hier al uitgevonden.” aldus gedeputeerde Mirjam Sterk. Ze overhandigde een bord dat de kracht van innovatie en samenwerken symboliseert.
De proef betekent niet het einde van de samenwerking aan de toekomst van de polder, maar smaakt juist naar meer. Met de pilot ‘De Boer aan het Roer’ die in 2022 is gestart, willen de boeren in de polder Spengen met elkaar invulling geven aan meer maatschappelijke doelen als waterkwaliteit, stikstof, broeikasgassen. De boeren in Spengen doen dit met betrokken overheden en organisaties om zo een toekomstperspectief te krijgen, gedragen vanuit de realiteit van de praktijk.
Het idee van de bedrijvenproef: het hoger houden van de grondwaterstand in droge perioden door water in het veen te infiltreren, is gelukt. Daarom is de verwachting dat een remmend effect op de bodemdaling te vinden is. De meetreeks aan bodemhoogte is nog te kort en wordt daarom voortgezet tot 2026.
Lees meer: Eindrapportage Sturen met Grondwater – Bedrijvenproef Spengen 2017-2021
Integraal aan de slag met verschillende duurzaamheidsthema’s zoals bodemdaling, biodiversiteit, waterkwaliteit en meer? In polder de Ronde Hoep gebeurt het. Daarbij zoeken de melkveehouders naar methoden en maatregelen die het beste bij hun bedrijfsvoering passen. Met als doel te kunnen blijven boeren in de Ronde Hoep. Een vitale polder dicht bij de stad, die ruimte biedt en aantrekkelijk is voor boer en burger. Melkveehouder en boerencampingeigenaar Kees Nieuwendijk uit Ouderkerk a/d Amstel vertelt erover.
Ben jij trekker of initiatiefnemer van een polder- of gebiedsproces? Dan hebben we een interessant aanbod voor je!
Een ‘stoomcursus polderaanpak’ op 16 juni. Daarin helpen we je aan de hand van onze ruime ervaring vanuit Klimaatslim Boeren op veen én en het draaiboek Polderprocessen, graag op weg.
Deelname is gratis.
Vernattingsmaatregelen op veen in de praktijk, hoe pakken die uit? Op 18 mei 2022 presenteerde waterschap Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden in Woerden de resultaten en bevindingen in de polders Spengen en Lange Weide. De ‘bedrijvenproef Sturen met grondwater Spengen’ is koploper in de aanleg van actieve waterinfiltratiesystemen (WIS). In de toekomstbestendige polder Lange Weide gaat het om een polderbreed waterinfiltratiesysteem met dynamisch peilbeheer.
Meerdere jaren meten, monitoren en in de boerenpraktijk ervaren wat de effecten van WIS zijn op grondwaterstand, bodemdaling, draagkracht, bodemconditie, bodemvocht, ecologie, weidevogelbeheer en biodiversiteit: het leverde inzichten én nieuwe vragen op. De ruim 90 aanwezigen uit de wereld van onderzoek en wetenschap, adviesbureaus, agrarische collectieven, waterschappen en provincies, kregen na afloop de onderzoeksrapporten mee.
“Spengen en Lange Weide zijn voorbeelden van een polderbrede aanpak van de grote opgaven waar de veenweidengebieden voor staan”, stelt Bert de Groot van het waterschap. “Het laat zien hoe agrariërs, waterschappen en overheden intensief hebben samengewerkt. Kennis delen, lef hebben, dingen durven en elkaar de ruimte geven. In Spengen en Lange Weide zijn de boeren met het waterschap deze uitdaging aangegaan. Dat is samenwerken aan een duurzame toekomst voor de veenweiden!
Inzichten en vragenEen praktijkproef levert inzichten, maar ook vragen op. Bij de boeren, maar ook bij Jantine Hoekstra (adviseur hydrologie), Annette van Schie (projectleider veenweiden) en Harm de Jong (adviseur hydrologie en waterkwaliteit) van het waterschap. Verrassingen in het veld als het gaat om metingen van bijvoorbeeld de bodemdaling. “Door de bodemhoogte vier keer per jaar te meten zagen we dat de bodem jaarrond wel 10 centimeter kan bewegen. Dat had ik niet verwacht”, aldus Jantine Hoekstra. Maar ook de praktische kanten in het gebruik. Een goede sturing van de grondwaterstand vraagt de nodige aandacht en zorg van de boer om optimaal en efficiënt te kunnen sturen. Voor Annette van Schie alleen maar meer reden voor verdere doorontwikkeling van de systemen.
Rene Faber (gebiedscoördinator Coöperatie Rijn, Vecht en Venen) heeft twee jaar geprobeerd om specifiek de grondwaterstand te sturen voor weidevogels, als een proef binnen de bedrijvenproef. “Verwachtingen, bijvoorbeeld ten aanzien van indringingsweerstand van de toplaag, bleken anders uit te pakken. Waar zit dat in? Daar ben ik wel benieuwd naar.”
Harm de Jong is blij dat de grondwaterstanden in Lange Weide flink hoger blijven door de waterinfiltratie. “Daar doe je de proef voor. We weten dat het niet altijd overal goed werkt. In Lange Weide lijkt de bodem heel goed doorlaatbaar te zijn. Ik ben heel benieuwd wat dit doet met de bodemhoogte en dat ook nog eens in combinatie met dynamischer peilbeheer”.
Ook Douwe Jonkers, Programmamanager Veen bij het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), benadrukte het belang van praktijkproeven; draagvlak bij de doelgroep- de agrariërs- is voorwaarde voor structurele samenwerking in veenweidengebiedsprocessen.
De rapporten van de onderzoeken zijn ook te downloaden:
In het samenwerkingsverband Klimaatslim Boeren op Veen lopen inmiddels nog vijf polderprocessen. Er is veel belangstelling, zowel vanuit projectleiders van gebiedsprocessen, als vanuit de boeren. Voor deze laatste groep organiseert Klimaatslim Boeren op Veen excursies; polderkarren langs 3 bedrijven die met bodemdalingremmende maatregelen aan de slag zijn.
