Pilots voor kennisontwikkeling, samenwerking met inwoners, bedrijfsleven en medeoverheden en participatie in onderzoeks- en overlegorganen ten behoeve van bodemdalingremmende maatregelen en waterkwaliteit ….
Lees in het voortgangsrapport hoe waterschap Amstel, Gooi en Vecht de afgelopen 3 jaar concreet aan de slag is geweest met het Actieprogramma Aanpak veenweiden.
Op 7 oktober jl. is op feestelijke wijze de 5-jarige ‘Bedrijvenproef Spengen; sturen met grondwater’ afgerond. Dit eerste échte actieve waterinfiltratieproject in de praktijk, is een mooi voorbeeld van succesvolle samenwerking tussen boeren en waterschap HDSR. Een leer- en experimenteertraject voor alle betrokkenen; de boeren, draineurs, adviseurs, installateurs, het agrarisch collectief, waterschap, gemeente en provincie. Dat benadrukte ook Mirjam Sterk, gedeputeerde van Provincie Utrecht die bij de feestelijke bijeenkomst aanwezig was.
Vanaf de start van de proef in 2016 laat Spengen zien wat in brede samenwerking gerealiseerd kan worden. De bedrijvenproef was innovatief voor boeren en waterschap. Zowel qua samenwerking als techniek. Het waterschap en de boeren zijn samen de zoektocht om bodemdaling af te remmen aangegaan, zonder vooraf alles te (willen) weten.
Leren door te doen met pioniers die stappen durven zetten en investeren in toekomstperspectief voor de polder. De actieve waterinfiltratiesystemen zijn in de proef doorontwikkeld en er is veel gemeten en ervaren in de praktijk. “Deze proef laat zien wat voor kennis en expertise er in de agrarische sector zit die we echt kunnen gebruiken. Juist die kennis uit de polder kunnen we benutten voor nieuwe opgaven zoals waterkwaliteit en stikstof. Het gebiedsgericht werken is hier al uitgevonden.” aldus gedeputeerde Mirjam Sterk. Ze overhandigde een bord dat de kracht van innovatie en samenwerken symboliseert.
De proef betekent niet het einde van de samenwerking aan de toekomst van de polder, maar smaakt juist naar meer. Met de pilot ‘De Boer aan het Roer’ die in 2022 is gestart, willen de boeren in de polder Spengen met elkaar invulling geven aan meer maatschappelijke doelen als waterkwaliteit, stikstof, broeikasgassen. De boeren in Spengen doen dit met betrokken overheden en organisaties om zo een toekomstperspectief te krijgen, gedragen vanuit de realiteit van de praktijk.
Het idee van de bedrijvenproef: het hoger houden van de grondwaterstand in droge perioden door water in het veen te infiltreren, is gelukt. Daarom is de verwachting dat een remmend effect op de bodemdaling te vinden is. De meetreeks aan bodemhoogte is nog te kort en wordt daarom voortgezet tot 2026.
Lees meer: Eindrapportage Sturen met Grondwater – Bedrijvenproef Spengen 2017-2021
Integraal aan de slag met verschillende duurzaamheidsthema’s zoals bodemdaling, biodiversiteit, waterkwaliteit en meer? In polder de Ronde Hoep gebeurt het. Daarbij zoeken de melkveehouders naar methoden en maatregelen die het beste bij hun bedrijfsvoering passen. Met als doel te kunnen blijven boeren in de Ronde Hoep. Een vitale polder dicht bij de stad, die ruimte biedt en aantrekkelijk is voor boer en burger. Melkveehouder en boerencampingeigenaar Kees Nieuwendijk uit Ouderkerk a/d Amstel vertelt erover.
Ben jij trekker of initiatiefnemer van een polder- of gebiedsproces? Dan hebben we een interessant aanbod voor je!
Een ‘stoomcursus polderaanpak’ op 16 juni. Daarin helpen we je aan de hand van onze ruime ervaring vanuit Klimaatslim Boeren op veen én en het draaiboek Polderprocessen, graag op weg.
Deelname is gratis.
Vernattingsmaatregelen op veen in de praktijk, hoe pakken die uit? Op 18 mei 2022 presenteerde waterschap Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden in Woerden de resultaten en bevindingen in de polders Spengen en Lange Weide. De ‘bedrijvenproef Sturen met grondwater Spengen’ is koploper in de aanleg van actieve waterinfiltratiesystemen (WIS). In de toekomstbestendige polder Lange Weide gaat het om een polderbreed waterinfiltratiesysteem met dynamisch peilbeheer.
Meerdere jaren meten, monitoren en in de boerenpraktijk ervaren wat de effecten van WIS zijn op grondwaterstand, bodemdaling, draagkracht, bodemconditie, bodemvocht, ecologie, weidevogelbeheer en biodiversiteit: het leverde inzichten én nieuwe vragen op. De ruim 90 aanwezigen uit de wereld van onderzoek en wetenschap, adviesbureaus, agrarische collectieven, waterschappen en provincies, kregen na afloop de onderzoeksrapporten mee.
“Spengen en Lange Weide zijn voorbeelden van een polderbrede aanpak van de grote opgaven waar de veenweidengebieden voor staan”, stelt Bert de Groot van het waterschap. “Het laat zien hoe agrariërs, waterschappen en overheden intensief hebben samengewerkt. Kennis delen, lef hebben, dingen durven en elkaar de ruimte geven. In Spengen en Lange Weide zijn de boeren met het waterschap deze uitdaging aangegaan. Dat is samenwerken aan een duurzame toekomst voor de veenweiden!
Inzichten en vragenEen praktijkproef levert inzichten, maar ook vragen op. Bij de boeren, maar ook bij Jantine Hoekstra (adviseur hydrologie), Annette van Schie (projectleider veenweiden) en Harm de Jong (adviseur hydrologie en waterkwaliteit) van het waterschap. Verrassingen in het veld als het gaat om metingen van bijvoorbeeld de bodemdaling. “Door de bodemhoogte vier keer per jaar te meten zagen we dat de bodem jaarrond wel 10 centimeter kan bewegen. Dat had ik niet verwacht”, aldus Jantine Hoekstra. Maar ook de praktische kanten in het gebruik. Een goede sturing van de grondwaterstand vraagt de nodige aandacht en zorg van de boer om optimaal en efficiënt te kunnen sturen. Voor Annette van Schie alleen maar meer reden voor verdere doorontwikkeling van de systemen.
Rene Faber (gebiedscoördinator Coöperatie Rijn, Vecht en Venen) heeft twee jaar geprobeerd om specifiek de grondwaterstand te sturen voor weidevogels, als een proef binnen de bedrijvenproef. “Verwachtingen, bijvoorbeeld ten aanzien van indringingsweerstand van de toplaag, bleken anders uit te pakken. Waar zit dat in? Daar ben ik wel benieuwd naar.”
Harm de Jong is blij dat de grondwaterstanden in Lange Weide flink hoger blijven door de waterinfiltratie. “Daar doe je de proef voor. We weten dat het niet altijd overal goed werkt. In Lange Weide lijkt de bodem heel goed doorlaatbaar te zijn. Ik ben heel benieuwd wat dit doet met de bodemhoogte en dat ook nog eens in combinatie met dynamischer peilbeheer”.
Ook Douwe Jonkers, Programmamanager Veen bij het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), benadrukte het belang van praktijkproeven; draagvlak bij de doelgroep- de agrariërs- is voorwaarde voor structurele samenwerking in veenweidengebiedsprocessen.
De rapporten van de onderzoeken zijn ook te downloaden:
In het samenwerkingsverband Klimaatslim Boeren op Veen lopen inmiddels nog vijf polderprocessen. Er is veel belangstelling, zowel vanuit projectleiders van gebiedsprocessen, als vanuit de boeren. Voor deze laatste groep organiseert Klimaatslim Boeren op Veen excursies; polderkarren langs 3 bedrijven die met bodemdalingremmende maatregelen aan de slag zijn.
Waterinfiltratie (WIS) is een van de maatregelen om bodemdaling te remmen. Het vraagt om goede samenwerking tussen o.a. de agrariërs en het waterschap.
Vanaf de start tot aan de aanleg en de monitoring; het is een leer en ontwikkeltraject waar je elkaar bij nodig hebt.
Bekijk hier de ervaringen in de polder Kortrijk en Portengen.
Tijdens het werkbezoek van minister Christianne van der Wal-Zeggelink (Natuur en Stikstof) en gedeputeerde Meindert Stolk (Landbouw) werd niet alleen geld, maar ook een compliment uitgedeeld. De bottom-up aanpak en intensieve samenwerking tussen de gebiedspartijen werd nadrukkelijk genoemd als sleutel voor succes.
De grondeigenaren en agrarische natuurvereniging de Parmey zijn de trekkers van dit polderproces. Hun initiatief en ambitie worden nu, in nauwe samenwerking met Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, gemeente Bodegraven-Reeuwijk en de provincie Zuid-Holland, vertaald naar concrete acties: met elkaar werk maken van verschillende klimaatslimme maatregelen voor de toekomst van de polder met een blijvende rol voor de landbouw.
Lees meer: Startsein voor toekomstbestendige Meijepolder Laag
Met alles wat er van agrariërs wordt gevraagd op het gebied van bodemdaling, biodiversiteit, waterkwaliteit en emissies, is het steeds belangrijker om je eigen toekomstplan in beeld te hebben. Waar liggen kansen en wie of wat is ervoor nodig om daarmee aan de slag te gaan? De startbijeenkomst in Wilnis was een eerste échte ontmoeting tussen alle betrokkenen, na de verkennende keukentafelgesprekken met melkveehouders in Spengen en Bovenkerkerpolder, eind vorig jaar.
Deze avond, onder leiding van Bert de Groot (heemraad van HDSR en voorzitter van de stuurgroep Klimaatslim Boeren op Veen) was bedoeld om kennis te maken, het hoe en wat van De Boer aan het Roer toe te lichten en te proeven aan de aanpak om tot een concreet toekomstbeeld te komen. Daarvoor schetste Bram Bos, (senior-onderzoeker systeeminnovaties bij Wageningen Livestock Research) vanuit een eerder doorlopen ontwerpproces de processtappen en deelde hij inzichten en ervaringen. De Boer aan het Roer gaat om maatwerk per polder en een zorgvuldige aanpak. Met de deelnemers wordt daar een vervolgafspraak voor gepland.
Meer weten over de Boer aan het Roer?Neem contact op met projectleider Caroline van de Veerdonk via Caroline.van.de.Veerdonk@hdsr.nl
Bram Bos, senior-onderzoeker systeem- innovaties bij Wageningen Livestock Research
Wat zijn de effecten van bodemdalingremmende maatregelen, vooral waterinfiltratiesystemen (WIS), op de biodiversiteit? Daar doet Universiteit Utrecht onderzoek naar. Annick van der Laan (assistent in opleiding en onderzoeker in het project) legt uit: “Eerst proberen we te begrijpen hoe de situatie op een perceel verandert met de verschillende maatregelen. Blijft bijvoorbeeld de nutriëntenbeschikbaarheid voor planten hetzelfde? Hoe verandert de grondwaterstand t.o.v. het maaiveld door het jaar heen bij diverse maatregelen? Wanneer we dit goed in beeld hebben kunnen we vervolgens de eventuele veranderingen in biodiversiteit die we zien beter begrijpen en hopelijk uiteindelijk ook voorspellen.”
Het onderzoek bestaat hoofdzakelijk uit een veldstudie en een experiment in de botanische tuinen van de universiteit Utrecht. In het experiment in de botanische tuinen (afbeelding 1) worden 100 veenkernen van 80cm hoog en 20cm diameter blootgesteld aan verschillende waterstanden, waterkwaliteiten en nutriënten toevoegingen. Vervolgens wordt het effect op de nutriëntenbeschikbaarheid en op de vegetatie gemeten. In mei 2022 zullen de veenkernen helemaal uit elkaar gehaald worden en wordt de bodem ook bestudeerd.
De veldstudie bestaat uit het monitoren van de biodiversiteit op 46 percelen verspreid over 6 polders in het westelijk veenweidegebied. Deze percelen verschillen van elkaar in grondwaterstand en vaak ook agrarisch beheer. Er wordt in het veld van alles gemeten: zo wordt de vegetatiesamenstelling gemonitord, worden er metingen gedaan aan vliegende en kruipende insecten en worden regenwormen geteld en op soort gebracht. Ook zullen er komend seizoen dag- en nachtvlinders en libellen gemonitord worden. De veldstudie is begonnen in mei 2021 en loopt nog tot februari 2023.
De eerste resultaten kunnen komend najaar (2022) verwacht worden en zullen t.z.t. ook via Klimaatslim Boeren op Veen gedeeld worden.
De proefopzet in de botanische tuinen van de Universiteit Utrecht. De ballen gaan de algengroei tegen en door middel van de spuiten kunnen de onderzoekers poriewater monsters
Veel boeren in klimaatslimme polders beperken zich niet tot alleen WIS maar kijken naar meer maatregelen om bij te dragen meer biodiversiteit.
In Polder De Ronde Hoep worden maatregelen voorbereid om de waterpeil en kwaliteit in het vogelreservaat te gaan verbeteren. In de zomer staat het waterpeil in het weidevogelreservaat lager dan in de omliggende landbouwgronden. Dat is niet goed voor de waterkwaliteit en biodiversiteit en ook de bodemdaling. Daarom zal in de zomer het slootwaterpeil van landbouwgronden gekoppeld worden aan de peilen in het reservaatsgebied. In het midden van de polder ligt een groot natuurgebied van 160 ha van Landschaps Noord-Holland. In deze polder is gestart met Aanvalsplan Grutto. Verschillende boeren gaan zich extra inspannen voor weidevogelvriendelijk beheer of breiden de bestaande maatregelen uit. Bij de Polder in de Vlist lopen pilots met drukdrainage en weidevogelbeheer.
Ook in de polder Lange Weide bij Driebruggen (waar de aanleg van waterinfiltratie één van de eerste polderbrede projecten was) wordt hard gewerkt aan verbetering van de biodiversiteit en waterkwaliteit, o.a. door de aanleg van een aantal kilometers natuurvriendelijke vooroevers. Hierdoor zijn de kopse kanten van de weilanden duurzaam beschermd tegen verdere afkalving . In deze vooroevers is de stroomsnelheid van het slootwater verlaagd, waardoor er meer verschillende soorten planten kunnen ontwikkelen. Ook zijn er waterplanten uitgezet om dit proces te versnellen.
Ook in Meijpolder Laag zullen natuurvriendelijke oevers worden aangelegd.
