Pilots voor kennisontwikkeling, samenwerking met inwoners, bedrijfsleven en medeoverheden en participatie in onderzoeks- en overlegorganen ten behoeve van bodemdalingremmende maatregelen en waterkwaliteit ….
Lees in het voortgangsrapport hoe waterschap Amstel, Gooi en Vecht de afgelopen 3 jaar concreet aan de slag is geweest met het Actieprogramma Aanpak veenweiden.
Vernattingsmaatregelen op veen in de praktijk, hoe pakken die uit? Wat zijn de ervaringen en hoe loopt het proces van idee tot ‘buizen in de grond’? Dat konden boeren, beleidsambtenaren en natuurorganisaties op vrijdag 14 oktober op 3 locaties horen en zien. Een dag over Boeren bij Hoog Water, moldrainage en waterinfiltratie. En over brede samenwerking in polderprocessen.
De eerste stop tijdens de polderkarexcursie was op de Hoogwaterboerderij in Zegveld, het living lab van het VIP NL-programma Boeren bij Hoog Water. Bedoeld om te ontdekken wat een hoog grondwaterpeil (-20 cm) onder het maaiveld, voor een melkveebedrijf op veen betekent in de praktijk. Na een welkom en korte intro door Marieke Leentvaar, coördinator van Klimaatslim Boeren op Veen, nam Wim Honkoop het stokje over om te vertellen over onderzoek en praktijk. Zoals Wim aangeeft: “Op de Hoogwaterboerderij gaat het om systeemonderzoek. Het is één bedrijf dat we als drie verschillende bedrijven runnen.
Het vertrekpunt (referentie) is het gemiddelde melkveebedrijf in de westelijke veenweiden: met huiskavel en veldkavel, een regulier polderpeil, Holstein koeien, een ligboxenstal, melkrobot(s) en reguliere mechanisatie. Daarnaast zijn er de twee andere bedrijfssystemen: met een hoge grondwaterstand en verschillende koeienrassen (Holstein en Jersey).” Tijdens de rondgang over de percelen vertelt Wim over het watersysteem. “De hoogwaterpercelen zijn voorzien van een waterinfiltratiesysteem, dit bestaat uit drains om de 5-6 meter in de bodem die op een waterbak zijn aangesloten. Door middel van molens en pompen kunnen deze waterbakken gevuld worden tot maaiveldhoogte om waterdruk te creëren. Om te voorkomen dat er te veel water wordt rondgepompt zijn ook de sloten op een hoog peil gezet (zomerpeil gem. 25 cm-mv).”
In 2020 was er sprake van een inregeljaar en 2021 was het eerste echte meetjaar. Deze twee jaren vormen eigenlijk de nulmeting. “Dat wil niet zeggen dat we er nog niets van kunnen zeggen”, stelt Wim.” Boeren bij hogere grondwaterstanden blijkt tot nu toe mogelijk. Er ontstaan nieuwe inzichten in de effecten van hogere grondwaterstanden op allerlei aspecten van de bedrijfsvoering. In het voorjaar zien we nog niet veel verschil als het gaat om de hogere grondwaterstand, in het najaar wel vanwege de beperkte buffercapaciteit omdat het water al hoger staat. Ook hebben we gemerkt dat als je effectief wilt sturen, je niet te grote blokken op één systeem moet hebben. En dat de bodemgesteldheid van invloed is.”
Van Zegveld naar Wilnis is geen grote afstand. Maar wel weer een nieuwe situatie als het gaat om de keuze voor een bodemdalingremmende maatregel. Melkveehouder Joost Samsom en Erica Caverzam Barbosa, hydroloog bij Waternet, vertelden over de keuze en eerste resultaten van moldrainage, een subirrigatiesysteem dat Joost zelf heeft doorontwikkeld. “Ik heb mijn vraagtekens bij het grootschalig aanleggen van enorme buizenstelsels in de veenbodem. Wat gebeurt er met dat (pvc)materiaal, welk effect heeft dat op de lange termijn? Ik ben daarom verdergegaan op het idee van subirrigatie zonder buizen, maar met gangen. Daarvoor heb je wel een klein stukje buis nodig zo’n 2,5 tot max 5 meter om de verbinding tussen sloot en perceel stevig te maken en houden.” Hij neemt het gezelschap mee voor een demo in het veld. Vanuit de slootkant trekt Joost met de trekker waaraan een speciale sleuf met boorgat is gemaakt een korte buis een stuk in het perceel. Na zo’n 2,5 meter koppelt hij de buis los van de machine, maar ligt de molboon wel op de juiste diepte om verdere gangen te trekken. In de buizen die in de sloot liggen heeft Joost een bolletje kippengaas gestopt om ratten en rivierkreeften tegen te houden.
Vanuit Waternet maar ook voor Joost zelf, is het belangrijk om de effecten van moldrains te monitoren vertelt Erica. “Zijn de gangen nog open na 2 jaar, wat gebeurt er door vertrapping? Wat is het effect op de grondwaterstand en de waterhuishouding in de bodem? Daarvoor zijn in de percelen en bij de sloten meters geïnstalleerd die data verzamelen. Het is nog te vroeg om al hele harde conclusies te trekken, daarvoor is meer tijd nodig, maar de eerste resultaten zijn voorzichtig positief.”
De derde Polderkarstop was bij Piet van Zijtveld, melkveehouder en bestuurder Gebiedscoöperatie Groot Wilnis Vinkeveen (GWV). Waar in Zegveld met drukdrains actief water in en uit de sloot kan worden gepompt, ligt er bij Piet op 3 ha (op hoger gelegen percelen, passieve waterinfiltratie waarbij het water vrij in en uit de sloot loopt. Dat het een maatregel is die bijdraagt aan het verminderen van bodemdaling en CO₂ uitstoot was voor Piet de reden om mee te doen. “Ik was vooral benieuwd of aanleg en gebruik nadelig zouden zijn en of het ‘geen troep’ zou worden. Je kunt natuurlijk niet na één jaar zeggen of iets werkt ja of nee, het moet zich allemaal nog gaan zetten. Wat ik tot nu toe wel merk is dat ik de droogteschade niet minder is met WIS. Ook mijn grasopbrengst is niet hoger. Ik zie wel dat gras iets eerder aan de gang komt na droogte.”
Coby Visser, secretaris en coördinator veldzaken GWV, vertelde o.a. over de rol van een gebiedscoöperatie bij de start en uitrol van een gezamenlijk WIS-traject. “Het vraagt om openheid en geduld, want processen kosten tijd. En de moeite nemen om de belangen van de ander te snappen en mee te (willen) laten wegen. Ieder zit er vanuit zijn of haar eigen perspectief, en soms ook met bagage van eerdere processen die bijvoorbeeld moeilijk verliepen. Wat heb je elkaar te bieden? Dat is soms meer dan je denkt. “
Na nog bij Piet in het veld bij zijn WIS-percelen te hebben gekeken, bedankte Marieke iedereen voor zijn/haar komst. En werd er op het erf nog doorgepraat….
Naast de al lopende verkenning in Kamerik, is dit najaar een initiatief gestart in De Ronde Hoep. De agrariërs in polder De Rondehoep hebben samen met agrarisch collectief Noord-Holland Zuid een Toekomstvisie voor de polder opgesteld met opgaven op de thema’s bodemdaling en broeikasgassen, stikstof en mest, waterkwaliteit en biodiversiteit. Er zijn bij elk thema ambities en kennisvragen geformuleerd. Het gebied ziet verschillende mogelijkheden om bodemdaling en broeikasgassen terug te dringen. Met vernattingsmaatregelen zijn er win-winsituaties mogelijk ook voor de toekomst van de agrarische bedrijven. De komende maanden wordt gewerkt aan een uitvoeringsplan.
Een kernteam van zes agrariërs namens alle agrariërs is de spil van het proces. De provincie en Waternet faciliteren het proces en vanuit het pilotproject Klimaatslimboeren op Veen delen we kennis en ervaring. Waternet ondersteunt het kernteam samen met PPP-Agro met het interactieve rekenmodel RePeat in de effecten van maatregelen op bodemdaling, grondwaterstand en verminderde gewasgroei en de verdere invloed op de bedrijfsvoering. Het kernteam, collectief en Waternet hebben met WUR en Wij.Land een kennismakingsgesprek gehad over samenwerking aan nieuwe verdienmodellen.
De komende weken wordt het samenwerkingsproces voor de gehele polder goed ingericht. Het streven is dat in de eerste fase (in 2021) een onderzoek naar de haalbaarheid (effecten, consequenties, keuzes, kosten en mogelijke financiering en verdienmodellen) plaatsvindt op alle ambities en kennisvragen. In latere fases moeten keuzes worden gemaakt in maatregelen, monitoring en de financiering geregeld alvorens tot uitvoering te komen.
Op 2 oktober verscheen onderstaand bericht op de website van de provincie Utrecht.
De provincie Utrecht zet samen met haar partners in op het remmen van de bodemdaling in het Veenweidegebied. Provinciale Staten hebben tijdens een vergadering ingestemd met een plan om daar 13 miljoen euro in te investeren. Daar komt nog eens 18 miljoen euro bij uit Rijksgelden is bekend geworden.
De veengronden van Utrecht bevinden zich voornamelijk in het westelijk deel van de provincie. Helaas heeft dat gebied te maken met een zakkende bodem. De bodem daalt door het oxideren en inklinken van de veengrond. De maatschappelijke gevolgen van de daling zijn groot. Dit geeft veel schade voor de landbouw, aan woningen en aan wegen. Naast overlast en schade voor inwoners en ondernemers, zorgt de bodemdaling ook voor de uitstoot van CO2. De provincie Utrecht wil de daling van de veenbodem afremmen om dit gebied toekomstbestendig te maken en een vitale agrarische sector te behouden. Daar waar het kan worden gelijktijdig natuur- en klimaatdoelen gerealiseerd. De maatregelen om de doelen te bereiken staan in het door Provinciale Staten goedgekeurde Uitvoeringsprogramma Bodemdaling 2020-2023.
Gedeputeerde Hanke Bruins Slot: “Bodemdaling stelt ons voor uitdagingen in het veenweidegebied. Met slimme innovaties en goede samenwerking pakken we bodemdaling aan en verminderen we de uitstoot van CO2. We bieden toekomst aan de agrarische sector en zetten in op een goede waterkwaliteit en versterking van de biodiversiteit. Samen met alle partners maken we werk van een provincie waar het ook in de toekomst goed wonen, werken en leven is voor iedereen.”
Om de bodemdaling en de CO2-uitstoot te remmen, kiest de provincie voor een aanpak waarin wordt samengewerkt met agrariërs, waterschappen, gemeenten en de maatschappelijke organisaties in het veenweidegebied. De aanpak van bodemdaling gaat hand in hand met het creëren van een stabiele toekomst voor boeren die hun bedrijf op veengronden hebben. Dit vraagt enerzijds om maatregelen vanuit de gezamenlijke overheden en anderzijds praktische maatwerkoplossingen van agrariërs zelf.
Het programma richt zich ook op innovatieve technieken die de daling moeten remmen, zoals onderwater- en drukdrainage. Door in te zetten op het verbeteren van de bodemkwaliteit, bescherming van weidevogels en aanleg van natuurvriendelijke oevers verbeteren we de waterkwaliteit en versterken we de biodiversiteit.
Het project ‘Boeren bij Hoog Water’ is gestart met een aantal experimenten op het KTC in Zegveld. In de laatste nieuwsbrief worden een aantal interessante onderwerpen besproken.
Klik hier voor de volledige nieuwsbrief.
Ons project Boeren aan het roer heeft donderdag 29 november de Waterinnovatieprijs gewonnen. De jury vond dat het project in de categorie Voldoende water uitstak boven de rest van de inzendingen. Het juryoordeel:
Dit betreft een praktijkproef waarin drukdrainage als nieuwe techniek gecombineerd wordt met een goede samenwerking tussen agrarische sector en waterschappen. Boeren nemen het peilbeheer over en het waterschap treedt terughoudend op. De boeren krijgen meer verantwoordelijkheid. Hoewel de aanpak zich nog moet bewijzen in de praktijk, kan het volgens de jury zeker een oplossing bieden voor de essentiële dreiging van de zakkende veengebieden.
De Waterinnovatieprijs is een initiatief van de Unie van Waterschappen. Er waren in totaal vier categorieën. Per categorie waren drie projecten genomineerd waarvan de jury een winnaar koos. Daarnaast is er een publieksprijs. Die is gewonnen door Koningshoeven NextGen van Abdij OLV Koningshoeven en Waterschap De Dommel.
In het juryrapport (pdf, 324 kB) leest u meer, ook over de projecten die in de prijzen zijn gevallen in de andere categorieën. In onderstaande video vertelt projectleider Annette van Schie over Boeren aan het roer:
